Chrząszcze nekrofilne

Celem pierwszej części pracy było poznanie różnic w rozmieszczeniu gatunków chrząszczy nekrofilnych z rodzin Catopidae, Histeridae i Silphidae na trzech sąsiadujących ze sobą powierzchniach badawczych: uprawie, drzewostanie dojrzewającym i strefie przejściowej. Badania prowadzone były na terenie Nadleśnictwa Celestynów. Do odłowu chrząszczy posłużyły pułapki typu „Barbera”. Zbiór był przeprowadzany w 2007 roku. Odłowiono przedstawicieli 3 rodzin należących do 10 gatunków, w sumie 85 osobników. Materiał najliczniej reprezentowany był przez Sciodrepoides watsoni (SPENCE, 1815), Catops nigrita ERICHSON, 1837 oraz Margarinotus striola succicola (THOMSON, 1862). Przeprowadzone badania wykazały, że istnieją różnice w zgrupowaniach chrząszczy nekrofilnych na terenach leśnych. Skład gatunkowy zgrupowania zmienia się w zależności od wieku drzewostanu.

Druga część pracy miała na celu poznanie liczebności i składu gatunkowego chrząszczy nekrofilnych biorących udział w rozkładzie małych zwierząt oraz wyznaczenie gatunków zasiedlających padlinę w zależności od czasu rozkładu zwłok. Chrząszcze odławiano w 2008 roku. Przynęta usytuowana była na polanie śródleśnej w Nadleśnictwie Białowieża. Odłowiono 298 osobników z 2 rodzin. Najliczniej występowały Saprinus semistriatus i Silpha sinuata FABRICIUS, 1775. Badania wykazały, że chrząszcze zasiedlajace padlinę można podzielić na dwa autonomiczne zgrupowania. Przedstawiciele pierwszego zasiedlają zwłoki na początku i na końcu procesu rozkładu, natomiast chrząszcze zgrupowania drugiego żerują w środkowym okresie.

Celem pracy było: poznanie składu gatunkowego i struktury zgrupowań chrząszczy nekrofilnych terenów leśnych, identyfikacja gatunków dominujących i składu gatunkowego zgrupowań chrząszczy nekrofilnych zasiedlających uprawy leśne, identyfikacja gatunków dominujących i składu gatunkowego zgrupowań chrząszczy nekrofilnych zasiedlających drzewostany dojrzewające, określenie czasu pełnego rozkładu zwłok drobnych zwierząt, poznanie struktury zgrupowań chrząszczy nekrofilnych w zależności od stopnia rozkładu zwłok, wyznaczenie zespołów gatunków charakterystycznych dla czasu rozkładu zwłok.

Teren badań Pierwsza część pracy realizowana była na terenie Nadleśnictwa Celestynów położonego w województwie mazowieckim, w powiecie otwockim. Według regionalizacji przyrodniczo - leśnej IBL (TRAMPLER i in. 1990) teren jest położony w 5 dzielnicy (Niziny Podlaskiej i Wysoczyzny Siedleckiej) należącej do IV krainy Mazowiecko - Podlaskiej. W podziale fizyczno - geograficznym Polski wg KONDRACKIEGO (1969) omawiany obszar znajduje się w mezoregionie Równiny Garwolińskiej, która należy do makroregionu Niziny Środkowomazowieckiej Powierzchnia nadleśnictwa wynosi ok. 20 tys. ha. Nadleśnictwo dzieli się na 2 obręby (Celestynów i Kotwica) oraz 7 leśnictw (Celestynów, Otwock, Torfy, Zbójna Góra, Sobienie, Rogalec i Czarci Dół).

Klimat terenu badań charakteryzuje się przewagą cech kontynentalnych. Gleby są tu ubogie, przeważają gleby bielicowe, z niewielką ilością gleb brunatnych. Głównym gatunkiem lasotwórczym jest sosna pospolita zajmująca 91% powierzchni leśnej i występująca przede wszystkim na siedlisku Boru świeżego (58 %). Na terenie nadleśnictwa dominują siedliska borowe.

Prawie połowa terenu nadleśnictwa to lasy ochronne w tym wodo- i glebochronne, ponadto na 70% terenu znajduje się Mazowiecki Park Krajobrazowy.

Badania do drugiej części pracy wykonane zostały na terenie Nadleśnictwa Białowieża.

Nadleśnictwo położone jest w województwie podlaskim, w powiecie hajnowskim. W skład nadleśnictwa wchodzą następujące leśnictwa: Stoczek, Grudki, Podcerkiew, Przewłoka, Teremiski, Budy, Nowe i Batorówka. Według regionalizacji przyrodniczo - leśnej (TRAMPLER i in. 1990) teren należy do krainy II Mazursko-Podlaskiej i dzielnicy Puszczy Białowieskiej. W podziale fizyczno - geograficznym Polski wg KONDRACKIEGO (1969) omawiany obszar znajduje się w mezoregionie Równiny Bielskiej, makroregionie Niziny Północno – podlaskiej.

Stanowisko badawcze było usytuowane na polanie śródleśnej w odległości 200 m od zabudowań oraz 200 m od młodnika sosnowego, w terenie półotwartym (Ryc. 3). Teren był trawiasty, porośnięty brzozami.

Zbiór materiału Badania terenowe do części pracy mającej na celu poznanie struktury zgrupowań i preferencji środowiskowych chrząszczy nekrofilnych Nadleśnictwa Celestynów zostały przeprowadzone w kwietniu, lipcu i październiku 2007 roku.

15 pułapek typu „Barbera” zostało umieszczonych na powierzchni badawczej (po 5 w drzewostanie, w ekotonie i na uprawie). Pułapki wykonane były ze słoików typu „Twist-Off” wkopanego w ziemię tak, żeby górna krawędź słoika znalazła się na równi z powierzchnią gleby. Na dnie słoików znajdował się glikol, który miał na celu konserwację odłowionych chrząszczy. Celem zabezpieczenia pułapki przed opadami atmosferycznymi, nad jej powierzchnią skontruowano daszek pełniący jednocześnie funkcję mocowania przynęty. Za przynętę posłużyło mięso ryby owinięte w materiałowy woreczek i przywiązane za pomocą sznurka do daszku. Przynęta została przygotowana na ok. tydzień przed wystawieniem pułapek, aby rybie mięso było już w stanie rozkładu i wydzielało wabiącą chrząszcze woń.

Pułapki były opróżniane z materiału entomofaunistycznego po upływie 7 dni od zastawienia. Każda pułapka miała przyporządkowany numer W badaniach przeprowadzonych w kwietniu 2007 roku w nadleśnictwie Celestynów (woj. mazowieckie) odłowiono 85 osobników należących do 10 gatunków i 3 rodzin. Odłowu dokonano za pomocą pułapek typu „Barbera” z przynętą, które są z reguły używane do odłowu chrząszczy nekrofilnych i sprawdzają się w tym celu bardzo dobrze. Teren badań składał się z 3 graniczących ze sobą powierzchni badawczych różnych pod względem warunków środowiskowych (uprawa, ekoton, drzewostan dojrzewający), aby wykazać różnice w zgrupowaniach chrząszczy nekrofilnych na każdej z nich. Na uprawie odłowiono 11 chrząszczy z 5 gatunków, w strefie ekotonowej 19 z 4 gatunków, a w drzewostanie 55 chrząszczy z 6 gatunków. Najliczniej reprezentowane były następujące gatunki: Sciodrepoides watsoni (36 osobników), Catops nigrita (17) i Margarinotus striola succicola (16).

Na uprawie najliczniej występował Saprinus aeneus (5 osobników), w strefie ekotonowej i drzewostanie dojrzewającym Sciodrepoides watsoni (odpowiednio 11 i 24). Największą liczbę gatunków oraz osobników odłowiono w drzewostanie dojrzewającym (6 gatunków, 55 osobników),najmniej gatunków w strefie ekotonowej (4 gatunki, 19 osobników), a najmniej osobników na terenie uprawy (5 gatunków, 11 osobników). Duża różnica w liczbie chrząszczy odłowionych na terenie półotwartym (uprawa, ekoton) a terenie leśnym (drzewostan) spowodowana była prawdopodobnie działaniem warunków atmosferycznych na wyłożoną przynętę. Wilgotność panująca w środowisku leśnym pozwoliła na dłuższe utrzymywanie się procesów gnilnych w mięsie ryby, przez co chrząszcze miały więcej czasu na zlokalizowanie padliny i przylot do niej. W terenie półotwartym, przy słonecznej pogodzie jaka panowała podczas zbioru materiału, przynęta zabezpieczona tylko za pomocą deseczki wyschła o wiele szybciej, przez co szybciej straciła swoje właściwości wabiące, co udowodnił również BŁAŻEJEWSKI (1956). Na podstawie danych dotyczących liczebności odłowionych osobników i gatunków został wyliczony wskaźnik bogactwa gatunkowego Margalefa „d”, który był najwyższy na uprawie (d = 3,84), a najniższy w strefie ekotonowej (d = 2,35), natomiast w drzewostanie wyniósł d = 2,87. Porównując 3 badane zgrupowania chrząszczy nekrofilnych (numeryczna analiza skupień) możemy stwierdzić, że zgrupowanie w strefie ekotonowej wykazuje podobieństwa do zgrupowania na uprawie, natomiast zgrupowanie w drzewostanie dojrzewającym jest diametralnie różne od dwóch poprzednich. Różnice w zgrupowaniach chrząszczy nekrofilnych w zależności od biotopu wykazał również w swojej pracy BŁAŻEJEWSKI (1956).

Pośród odłowionych gatunków 6 było związanych z lasem. Nicrophorus vespilloides i Silpha rugosa otrzymały wskaźnik wierności F3, co oznacza silne powiązanie ze środowiskiem leśnym. Znajduje to potwierdzenie w literaturze (PUKOWSKI 1933, EBERLING i EBERLING 1986). 2 gatunki odłowione na uprawie (Saprinus aeneus i Nicrophorus vespillo) otrzymały wskaźnik F0, co oznacza, że są to gatunki typowo nieleśne.

Po oznaczeniu owadów odłowionych na poszczególnych powierzchniach badawczych można było wyraźnie zauważyć różnicę w zgrupowaniach chrząszczy. Gatunki nieleśne, które otrzymały wskaźnik wierności F0 (Saprinus aeneus, Nicrophorus vespillo) pojawiły się tylko na uprawie.

Gatunki leśne, oznaczone symbolem F3 oraz F2 pojawiły się tylko w drzewostanie (N. vespilloides, N. humator, C. fuliginosus), lub tylko w strefie ekotonowej (C. westi). Niektóre z wyżej wymienionych gatunków zostały odłowione zarówno w drzewostanie, jak i w strefie ekotonowej. Sciodrepoides watsoni i Margarinotus striola succicola pojawiły się na wszystkich 3 powierzchniach, co tłumaczy ich wskaźnik wierności do środowiska leśnego wynoszący F1.

Ciekawostką jest tutaj wspomniana wcześniej jako gatunek typowo leśny (BURAKOWSKI i in. 1978), oznaczony wskaźnikiem F3 Silpha rugosa. BŁAŻEJEWSKI (1956) w swojej pracy odłowił większość chrząszczy z tego gatunku na terenie otwartym. W przypadku Nadleśnictwa Ceklestynów jedyny przedstawiciel gatunku został odłowiony na terenie uprawy, gdzie w pułapki nie złapały się żadne chrząszcze typowo leśne PUKOWSKI (1933), WALKER (1957) i REED (1958) w swoich badaniach również stwierdzili wyraźne różnice w strukturze gatunkowej chrząszczy występujących na terenach półotwartych i zalesionych.

Na terenie nadleśnictwa Celestynów nie było dotychczas przeprowadzanych badań dotyczących struktury zgrupowań chrząszczy nekrofilnych.