Chrząszcze - Coleoptera


Chrząszcze to jedna z najliczniejszych grup owadów. Rozpoznano już ponad czterysta tysięcy ich gatunków, z czego Polsce można spotkać około 6200 rodzajów. Swoim wyglądem mogą się bardzo różnić, ich kształt ciała może być zbliżony do okrągłego, podłużnego lub jajowatego. Różnorodność form może nas fascynować lub niekiedy budzić odrazę i lęki. Od strony grzbietowej można wyróżnić trzy części ciała: głowę, przedplecze i przykrywające je pokrywy, od spodu nogi. Pokrywy to grube przednie skrzydła, które służą tylko do osłony ciała. Do latania służy druga para skrzydeł błoniastych ukrytych pod pokrywami. Pokrywy ochronne mogą być w różnych kolorach i wzorach, często zielone, purpurowe, fioletowe o metalicznym połysku lub brązowe i szare w barwach maskujących do otoczenia.

Najwięcej gatunków chrząszczy żywi się roślinami, niektóre są drapieżne, a spora ich część jest wszystkożerna. Istnieje znaczna grupa chrząszczy wyspecjalizowanych w odżywianiu martwą materią pochodzenia roślinnego lub zwierzęcego. Ich rola jest nieoceniona zwłaszcza w środowisku leśnym. Żerują na martwym drzewie lub na padłych zwierzętach.

Tematyką tego serwisu jest przybliżenie biologii życia chrząszczy nekrofilnych i przedstawiania ważnej roli jaką spełniają w swoim środowisku.

Chrząszcze nekrofilne

Z ogromnej różnorodności gatunków chrząszczy można wyróżnić dwie rodziny tych owadów, które specjalizują się na żerowaniu na zwłokach martwych zwierząt. Ich rola w Eco-systemie jest nieoceniona, przyśpieszają rozkład padliny i ograniczają liczbę larw muchówek.

  • Gnilikowate (Histeridae)
  • Omarlicowate (Silphidae)

Przedstawiony poniżej przegląd gatunków to tylko ich główni reprezentanci. Chrząszcze występujące w Polce, które można głownie spotkać w lasach, jak również w każdym innym miejscu.

HisteridaeRodzina chrząszczy Histeridae występujących w Polsce składa się z około 80 gatunków, mają owalną budowę ciała, pokryte są czarnym, lśniącym pancerzykiem. Pokrywy skrzydeł nie okrywają tylko dwóch końcowych segmentów odwłoka i głowy z czułkami zakończonymi buławką. Krótkie, rozszerzone nogi ułatwiają grzebanie w ziemi, pod korą lub w nawozie. Niektóre gatunki tych chrząszczy są drapieżnikami i polują na inne owady.

SilphidaeRodzina chrzaszczy Silphidae liczy w Polsce około 25 gatunków. Osiąga rozmiary od 4 mm do 40 mm. Charakteryzuje się wydłużonym, owalnym wyglądem ubarwionym na czarno lub z przewagą tego koloru. Pokrywy ochronne skrzydeł, są bardziej skrócone, odsłaniając dolną część odwłoka. Omarlicowate cechuje też hipermetamorfoza, czyli wielokrotne przeobrażenie. Stadium poczwarki poprzedzone jest pseudochrysalis, czyli poczwarką rzekomą lub larwą nieruchliwą. Chrząszcze Silphidae żywia się padliną, rozkładającym się mięsem, odchodami i grzybami. Część gatunków jest roślinożerna, a część jest drapieżnikami.

PRZEGLĄD GATUNKÓW

Histeridae, Gnilikowate

 

Hister unicolor Linnaeus, 1758

HisteridaeGatunek rozpowszechniony na obszarze Europy i Azji, aż do Syberii i Kaukazu, występuje na terenach nizinnych i wyżynnych. W Polsce jest pospolity na całym terytorium z wyjątkiem wyższych partii gór. Rójka tych chrząszczy odbywa się słoneczne dni czerwca, jaja składane są w nawóz lub pod padlinę czy w gnijące resztki roślin. Pokarmem dla stadium larwalnego są larwy much. Larwa chrząszcza przepoczwarza się w kokonie wykonanym z ziaren piasku i przędzy. Pod koniec sierpnia pojawiają się młode osobniki.


 

Margarinotus (Paralister) neglectus (Germar, 1813)

Histeridae Gatunek zamieszkujący prawie całą Palearktykę. W Polsce lokalnie i dość rzadko spotykany na całym terytorium z wyjątkiem wysokich gór. Występuje na wilgotnych miejscach na brzegach lasów, nad kałużami. Dorosłe osobniki pojawiają się na padlinie, gnijących resztkach roślinnych, na kompoście i miękkim butwiejącym drewnie. Niekiedy owady te spotykamy w mrowiskach, gniazdach puchacza, kawki i dzięcioła czarnego. Bionomia tego gatunku jest jeszcze słabo poznana.


 

Margarinotus striola succicola (Thomson, 1862)

Margarinotus striola succicola Gatunek chrząszczy rozpowszechniony w całej Europie I części Azji aż do Japonii. W Polsce bardzo pospolity, występujący prawie na całym terytorium z wyjątkiem wysokich gór. Jaja składa pod padlinę, w odchody lub w glebę. Ich rozwój trwa około 4 do 5 dni, a stadium larwy i poczwarki 36 dni. Przepoczwarzenie odbywa się w kokonie z piasku i przędzy.
Często spotyka się je w lasach na fermentującym soku drzew, na grzybach i padlinie, niekiedy w gniazdach ptaków jak kawki i myszołowa. W odróżnieniu od podobnych gatunków Gliników, które są drapieżne, ten żywi się również rozkładającym się mięsem.


 

Margarinotus (Paralister) ventralis (Marseul, 1854)

Margarinotus ventralis Chrząszcz popularny w całej Europie i części Azji. Występuje na terenach nizinnych i wyżynnych. Często spotykany w gnijących resztkach roślinnych, na padlinie drobnych zwierząt, na soku wyciekającym z drzew i gnijących grzybach. Bionomia tego chrząszcza jest jeszcze słabo znana.


 

Saprinus aeneus (Fabricius, 1775)

Saprinus aeneus Gatunek bardzo rozprzestrzeniony w całej Palearktyce z wyjątkiem części północnych. W Polsce najbardziej pospolity, występujący na otwartych terenach nizinnych jak i w górach. Spotykany na soku z drzew, padlinie małych zwierząt i gnijących roślinach. Znajdowany był także w gniazdach ptaków oraz w norach chomika. Niższe stadia rozwoju nie zostały poznane.


 

Saprinus planiusculus Motschulsky, 1849

Saprinus planiusculus Gatunek spotykany w prawie całej Palearktyce na terenach otwartych, bardzo popularny w Polsce. Żeruje na padlinie i w odchodach. Spotykany w gniazdach wrony siwej i kawki. Rójka zaczyna się w kwietniu. Jaja składane są do wierzchnich warstw gleby, pod padliną lub odchodami. Przepoczwarzenie odbywa się w kokonie. Owad jest w kokonie aż do całkowitego wybarwienia.


 

Saprinus semistriatus (L.G. Scriba, 1790)

Saprinus semistriatus Jeden z najpospolitszych przedstawicieli gnilików na terenie Polski. Gatunek terenów otwartych, pojawia się w miejscach silnie oświetlonych. Preferuje gleby lekkie, spotykany jest pod padliną, odchodami, w gniazdach ptaków oraz w kwiatach Dracunculus sp. Intensywność rójki zależy od temperatury, rozpoczyna się czasami nawet w kwietniu. Jaja składane są do gleby, przepoczwarzenie ma miejsce w kokonie zrobionym z ziarenek piasku i przędzy. Larwy żywią się larwami much oraz skórników (Dermestidae).


 

Catops fuliginosus Erichson, 1837

Catopidae Gatunek zamieszkujący prawie całą Europę z wyjątkiem skrajnych części północnych, notowany też na Zakaukaziu. W Polsce występuje prawdopodobnie na całym obszarze, nawet w Tatrach do granicy regla dolnego. Znajdowany w norach małych ssaków, w przedsionkach jaskiń i na padlinie. Zimuje w stadium dojrzałym.


 

Catops nigrita Erichson, 1837

Catops nigrita Pospolity w Europie oraz całej Polsce, choć spotykany pojedynczo. W Tatrach występuje do regla górnego . Głównym miejscem życia tego chrząszcza jest padlina. Sporadycznie spotykany jest w przedsionkach jaskiń oraz norach ssaków.


 

Catops westi Krogerus, 1931

Catops westi Biologia tego chrząszcza jest słabo zbadana. Odławiany był w gniazdach ptaków, myszy i kretów oraz na padlinie i w zmurszałym drewnie. Gatunek rozpowszechniony w Europie północnej oraz środkowej. W Polsce występuje na terenie całego kraju poza Śląskiem. Rzadko zbierany.


 

Sciodrepoides watsoni (Spence, 1813)

Sciodrepoides watsoni Gatunek holarktyczny spotykany w całej Europie, zachodniej i północnej Azję aż po Japonię, występuje również z umiarkowanej strefy Ameryki Północnej, w Fennoskandii daleko poza koło podbiegunowe. W Polsce występuje w całym kraju, zarówno na terenach leśnych jak i otwartych. Pospolity na obszarach nizinnych, w górach rzadziej spotykany. Żeruje głównie na padlinie, rzadziej spotykany w gniazdach ptaków bądź ssaków. Pokolenie letnie ginie późną jesienią, jednocześnie z rozpoczęciem rozwoju generacji wiosennej ukazującej się w marcu.


Silphidae, Omarlicowate

 

Silphidae, Necrodes littoralis (LINNAEUS, 1758)

Silphidae Jedyny w Europie przedstawiciel plemienia Necrodini. Występuje w całej Polsce, żeruje na padlinie ssaków. Długość ciała do 20 mm. Jest to czarny chrząszcz z rudymi końcówkami buławek czułków.


 

Nicrophorus humator OLIVIER, 1790

Nicrophorus humator Występuje pospolicie w Europie, północnej Afryce oraz w Azji, aż po Japonię. W Polsce spotykany w całym kraju. Gatunek żerujący na padlinie i gnijących grzybach. Charakterystyczny dla późniejszych stadiów rozkładu zwłok.


 

Nicrophorus vespillo (LINNAEUS, 1758)

Nicrophorus vespillo Występuje w Ameryce Północnej i Eurazji. W Polsce notowany na terenie całego kraju. Preferuje tereny otwarte, zarówno nizinne i pagórkowate. Gatunek żerujący na padlinie kręgowców we wszystkich fazach rozkładu zwłok.


 

Nicrophorus vespilloides HERBST, 1784

Nicrophorus vespilloides Gatunek leśny, żerujący na padlinie we wszystkich stadiach jej rozkładu padliny oraz przegniłych grzybach. W górach spotykany nawet w gniazdach świstaków. W Polsce bardzo pospolity, występuje na terenie całego kraju.


 

Silpha rugosa LINNAEUS, 1758

Silpha rugosa Chrząszcz pospolity, występuje w całej Europie. W Polsce znany prawie z całego obszaru kraju. Gatunek występujący zarówno na nizinach jak i w górach sięgając do górnej granicy lasu. Spotykany głównie na padlinie, czasami pod odchodami.


 

Silpha sinuata FABRICIUS, 1775

Silpha sinuata Gatunek żerujący na padlinie. Rozpowszechniony w całej Europie, od Wysp Brytyjskich i południowej części Fennoskandii przez cały kontynent europejski aż do krajów śródziemnomorskich w Afryce Północnej. Pospolity na terenie Polski.


 

Silpha thoracica LINNAEUS, 1758

Silpha thoracica Gatunek występuje przeważnie w lasach liściastych i mieszanych na padlinie, gnijących owocnikach grzybów, pod ekskrementami i gnijącymi roślinami. Rozpowszechniony w Europie oraz na terenie prawie całej Polski.


Taksony na podstawie informacji z bazy Coleoptera Poloniae, Krajowej Sieć Informacji o Bioróżnorodności www.coleoptera.ksib.pl.
Informacje opracowane na podstawie pracy inżynierskiej Piotra Romana Duga Chrząszcze nekrofilne (Coleoptera: Catopidae, Histeridae, Silphidae) terenów leśnych. Sukcesja chrząszczy nekrofilnych. pod kierunkiem dr inż. Adama Byka, Katedra Ochrony Lasu i Ekologii.
Fotografie L. Borowiec.